ايران گشت

این وبلاگ به معرفی جاذبه های گردشگری.سوغات و صنایع دستی استان ها.آداب و رسوم .اعتقادات. آیین ها.گویش ها . بازی ها و غذاهای محلی میپردازد و همچنین انواع راهنمایی های سفر مثل{نقشه . وضعیت آب و هوا و فرکانس رادیو و تلویزیون} را با سرعت بالا در اختیارتان می گذارد. ایران گشت گشتی به تمام ایران

گويش‌هاى سواحل جنوبى درياى خزر

در طول ساحل جنوبى درياى خزر گويش‌هاى مازندرانى و گيلكى رايج هستند. اين گويش‌ها خط ندارند و با هم خويشاونى دارند و ما در اينجا آنها را ذيل نام گويش‌هاى سواحل درياى خزر آورده‌ايم. بخش مهمى از اين عده (اگر نه اكثريت آنها) علاوه بر گويش‌هاى مادرى خود با فارسى نيز كه (به‌ويژه در شهرها) در گيلكى و مازندرانى تأثير زياد دارد آشنائى كامل دارند.
 
صيغه‌هاى افعال اين گويش‌ها، مانند ساير زبان‌هاى ايرانى ميانه و ايرانى نو، با الحاق شناسه‌ها به بن‌هاى مضارع و ماضى (از صفت مفعولى مختوم به ta-) ساخته مى‌شوند.
 
گويش‌هاى كنونى سواحل خزر دنبالهٔ گويش‌هاى ايرانى شمال غربى هستند كه در ادوار قديم در اين منطقه رواج داشتند. دانشمندان ايرانى قديمى‌ترين منتهاى گويش‌هاى مازندرانى و گرگانى (منطقهٔ جنوب شرقى ساحل درياى خزر) را جمع‌آورى و چاپ كرده‌اند.
 
در زمان‌هاى اخير ايران‌شناسان شوروى گويش‌هاى سواحل خزر را جزءِ قلمرو تحقيقات خود قرار داده‌اند.

ساير گويش‌هاى ايرانى

(گويش‌هاى ايران مركزى و غربي، آذربايجان، فارس و غيره)
 
در مناطق روستائى ايران مركزى و غربى و نيز در آذربايجان تا اين روزگار جزيره‌هاى جدائى از گويش‌هاى شمال غربى كه بقاياى گويش‌هائى هستند كه سابقاً در پهنهٔ وسيعى از اين منطقه رواج داشته‌اند باقى مانده‌اند. هيچ يك از اين گويش‌ها به‌صورت رضايت‌بخش مطالعه نشده و مسألهٔ گروه‌بندى و طبقه‌بندى آنها، رواج متقابل آنها و روابط آنها با ساير زبان‌ها و گويش‌هاى ايرانى كاملاً روشن نشده است.
 
در گويش‌هاى ايران مركزى و شمال غربى در حال حاضر گروه‌هاى زير تشخيص داده مى‌شوند:
 
- گويش‌هاى منطقهٔ كاشان - اصفهان. از گويش‌هاى رايج در اين منطقه گويش‌هاى روستاهاى ونيشون (وانشان)، قهرود، كشه، زفره، سده، گز، كفرون (كفران) را مى‌توان نام برد.
 
مواد گويش‌هاى محلات، خوانسار، سو، قهرود را اُ.مان و مواد گويش‌هاى روستاهاى ميمه و جوشقان را ايران‌شناس انگليسى اي.ك.اس. لمبتون گرد آورده است.
 
- گويش يزدى يا گبري. اين نام به گويش زردشتيان يزد و اطراف كرمان اطلاق مى‌شود.
 
- گويش‌ نائينى واقع ميان اصفهان و يزد.
 
- گويش نطنزى در شهر نطنز، واقع در شرق راه كاشان به اصفهان، در كنار كوير نمك. گويش‌هاى يرنى يا يرندى و فرزندى (در شمال غربى نائين) به گويش نطنزى نزديك هستند.
 
- گويش خورى رايج در منطقهٔ روستاهاى خور و مهرجان (ناحيهٔ بيابانك در منتهى‌اليه شمالى كوير نمك)
 
- گويش‌هاى اطراف سمنان: سمناني، لاسگردي، سرخه‌اي، سنگسرى و شهميرزادي
 
- گويش‌هاى منطقهٔ وفس، آشتيان، تفرش، بين همدان و ساوه.
 
- تاكستاني، گويش‌هاى روستاى تاكستان (جنوب غربى قزوين)
 
- گويش‌هاى اذربايجان: هرزني، گويشى كه از نظر منشأ با گويش روستاهاى گلن قيه و ببره (در شمال غربى تبريز) نزديك است، كرينگانى (شمال شرقى تبريز) و خلخالى (گويش شاهرود، بخش جنوب شرقى آذربايجان)
 
- گويش‌هاى روستاهاى تجريش (در شمال تهران) و گازرخان (در شمال شرقى قزوين).
 
- گورانى و گويش‌هاى اوراماني، كندوله‌اى (در كوه‌هاى زاگروس، در غرب كرمانشاه) و باجلانى (در منطقهٔ موصل [در عراق]).
 
- زازايا ديملى dimli (گويش‌هاى روستاهاى سيورك Siverek، كر، و غيره در كنار قسمت علياى فرات و منطقهٔ درسيم [در تركيه]).
 
- گويش‌هاى استان فارس: تعدادى گويش ايرانى غير مكتوب را نيز در بخش جنوب غربى ايران، در استان فارس، ذكر كرده‌اند. بخش عمدهٔ ايرانى‌زبانان اين استان به گويش‌هاى مختلف فارسى و ساير گويش‌هاى جنوب غربى ايران گفتگو مى‌كنند. گروهى از لهجه‌هاى محلى كه در نوشته‌ها به 'گويش‌هاى تاجيك استان فارس' شهرت دارند به‌ويژه به دستهٔ اخير تعلق دارند. اين گويش‌ها عبارتند از: گويش‌هاى قديمى محلى كه رد روستاهاى سمغان [كازرون]، پاپون، ماسرم [شيراز]، بورنگان [بورنجان، در كازرون] و چند روستاى ديگر رايج هستند و عليرغم ت.ثير شديد فارسي، يك عده ويژگى‌هاى مهم، از جمله ساخت معروف به 'مجهول' [ارگتيو] در جمله‌هاى حاوى افعال متعدى در زمان گذشته را حفظ كرده‌اند.
 
با اين همه در ميان قلمرو نسبتاً پيوستهٔ گويش‌هاى جنوب غربى در فارس به جزيره‌هاى مجزاى گروهائى برمى‌خوريم كه به گويش‌هاى ايرانى شمال غربى تكلم مى‌كنند. يكى از اين گويش‌ها، سيوندى در روستاى سيوند در ۷۰ كيلومترى شمال شيراز است.

زبان‌هاى ايرانى شرقى

زبان‌ها و گويش‌هائى كه از زبان‌ها و گويش‌هاى ايرانى قديم آسياى مركزى و قبايل سكاها گرفته شده‌اند به گروه شرقى تعلق دارند. زبان‌هاى ايرانى شرقى نيز معمولاً به‌دو شاخه تقسيم مى‌شوند:
 
- شاخهٔ شمال شرقى (سكائى)
 
- و شاخهٔ جنوب شرقى
 
از ميان زبان‌ها و گويش‌هاى ايرانى باستان، سغدى و خوارزمى و سكائى غربي، يعنى زبان‌ها و گويش‌هائى كه در منطقهٔ زبانى شمالى و شمال شرقى به‌كار مى‌رفتند، به اين شاخه تعلق دارند، زبان آلان‌ها در قرون وسطى و زبان آسى در زمان ما دنبالهٔ گويش‌هاى سكائى مناطق درياى سياه و قفقاز است.
 
قسمت‌هاى جنوبى‌تر، يعنى منطقهٔ بلخ، تركستان شرقى و مناطق مجاور آن قلمرو شاخهٔ جنوب شرقى زبان‌هاى ايرانى است. در قرون وسطى زبان‌هاى بلخي، سكائى - تخارى و هفتالى به اين شاخه تعلق داشتند. تنها اسناد نسبتاً مهم باقى‌ماندهٔ اين گويش‌ها به سكائى (عمدتاً ختني) تركستان شرقى ( از پايان هزارهٔ اول م) است. زبان‌ها و گويش‌هاى جنوب شرقى معاصر يعنى پشتو گويش‌هاى متعدد آن، منجى (و گويش يِدغا) و گويش‌هاى پاميرى از اين گويش‌هاى سكائي، سكائى - تخارى و هفتالى گرفته شده‌اند.

زبان‌هاى ايرانى غربى

زبان‌ها و گويش‌هائى كه از گويش‌هائى مشتق هستند كه در ادوار باستان در بخش غربى فلات مرتفع ايران، در غرب كوير نمك، رواج داشتند جزءِ زبان‌هاى غربى ايران به‌شمار مى‌روند. زبان‌هاى ايرانى غربى به‌دو شاخهٔ عمده تقسيم مى‌شوند:
 
- شاخهٔ جنوب غربى
 
- شاخهٔ شمال غربى
 
زبان‌ها و گويش‌هاى ايرانى جنوب غربى دنبالهٔ گويش‌هاى ايرانى‌اى هستد كه در دورهٔ باستان در منتها‌اليه جنوب غربى منطقهٔ رواجه زبان‌هاى ايراني، يعنى فارس، به‌كار مى‌رفتند. يكى از اين گويش‌ها پارسى است، كه كتيبه‌هاى پادشاهان هخامنشى معرف آن است. يك گويش ديگر ديگر جنوب غربى (پارسي) كه با گويش اولى نزديك است، اما با گويش كتيبه‌هاى هخامنشى يكسان نيست، مادر زبان فارسى ميانه [پهلوي] محسوب مى‌شود. در دورهٔ ميانه گويش‌هاى جنوب غربى در سرزمين خراسان و بعدها در ماوراءالنهر رواج پيدا كردند. يك گروه از اين گويش‌ها منشأ فارسى درى ادبى است كه زبان‌هاى فارسى و تاجيكى ادبى معاصر از آن مشتق شده‌اند. لهجه‌هاى متعدد فارسى - تاجيكى افغانستان نيز به همين گروه وابسته هستند. علاوه بر فارسى و تاجيكى (با لهجه‌هاى خاص خودشان)، تاتي، گويش‌هاى بختيارى و لري، گويش كمزارى و قسمت عمدهٔ گويش‌هاى محلى فارس نيز به گروه جنوب غربى تعلق دارند.
 
زبان‌ها و گويش‌هاى شمال غربى از گويش‌هائى گرفته شده‌اند كه در دورهٔ باستان در بخش شمالى و شمال غربى فلات ايران (منطقهٔ ماد) رواج داشته‌اند. از زبان مادى كلاً تنها چند كلمه باقى مانده است. زبان اوستائى (زبان اوستاى جديد) نيز از نظر مميزه‌هاى اصلى به شمال غربى تعلق دارد. گويش‌هائى را كه در دورهٔ ميانه در اين بخش رايج بوده‌اند زير عنوان پارتى مى‌آورند. بعضى از اين گويش‌ها در نوشته‌ها ثبت شده‌اند.
 
در پايان دورهٔ ميانه گويش‌هاى جنوب غربى كاملاً جاى گويش‌هاى شمال غربى (مادى و پارتي) را در خراسان و در ايران مركزى گرفت. با اين‌ همه، در بخش غربى و شمال غربى فلات ايران، در كردستان و آذربايجان و در سواحل درياى خزر تعداد زيادى از گويش‌هاى ايرانى شمال غربى باقى مانده است. اين زبان‌ها و گويش‌ها عبارت هستند از كردى (با گويش‌هاى آن)، زازا، تالشى (با گويش‌هاى آن) تعدادى از گويش‌هاى غرب ايران و آذربايجان ايران، گيلكى و مازندراني. گويش‌هاى متعدد ايران مركزى و غربى و چند گويش استان فارس (سيوندي) نيز بازمانده‌اى گويش‌هاى ايرانى شمال غرب هستند. بلوچى نيز به زبان‌هاى ايرانى شمال غرب متعلق است. پراچى و ارمورى نيز داراى مميزه‌هاى متعدد خاص گويش‌هاى شمال غربى هستند.

 


گويش‌هاى پاميرى

در ايران‌شناسى گويش‌هاى پاميرى به دسته‌اى از گويش‌هاى ايرانى غير مكتوب اطلاق مى‌شود كه در ميان كوه‌نشينان تاجيك منطقهٔ خودمختار بدخشان كوهستانى جمهورى تاجيكستان (كه زبان ادبى و آموزش آنها تاجيكى است و اكثر بزرگسالان علاوه بر زبان مادرى خود آن‌را مى‌فهمند) و ميان ساكنان مناطقى از افغانستان و شمال غربى چين كه مجاور پامير است رواج دارد.
 
گويش‌هاى پامير شامل گويش‌هاى زير هستند:
 
- شغنى يا شغنانى (در دو كنارهٔ رودخانهٔ پنج در شمال و جنبو خرق و نيز در دره‌هاى گونت Gunt و شاه‌دره)؛ روشانى rusani (در دو سوى رودخانهٔ پنج، در جنوب قلمرو شغنى و نيز در درهٔ خوف xuf)؛ برتنگى (در درهٔ برتنگ)؛ ارشرى (بالاتر، در كنار مسير برتنگ) و سريكلى (سريقلي) (در كشور چين، در سين كيانگ، در شرق جبال سريكل كه مرز ميان چين و شوروى [تاجيكستان] را تشكيل مى‌دهد). تمام اين گويش‌ها كه خويشاوندى نزديكى با هم دارند در زير گروه شغنى - روشانى دسته‌بندى مى‌شوند.
 
- يزغلامى (در طول رودخانهٔ يزغلام، شاخهٔ راست رودخانهٔ پنج).
 
- اشكاشمى (در محل انحناى پنج، آنجا كه اين رود به‌سوى شمال مى‌چرخد و نيز در سرچشه‌هاى رودخانهٔ وردوج در افغانستان).
 
- وخى يا وخانى (به‌ويژه در طول مسير علياى پنج و در سرچشمه‌هاى آن. در چيترال و در منطقهٔ جامو و كشمير و در سين‌كيانگ نيز وخى را ذكر كرده‌اند).

Weblog Themes By iranghasht

........ مطالب قدیمی‌تر >>

موضوعات

معرفی وبلاگ


این وبلاگ به معرفی جاذبه های گردشگری.سوغات و صنایع دستی استان ها.آداب و رسوم .اعتقادات. آیین ها.گویش ها . بازی ها و غذاهای محلی میپردازد و همچنین انواع راهنمایی های سفر مثل{نقشه . وضعیت آب و هوا و فرکانس رادیو و تلویزیون} را با سرعت بالا در اختیارتان می گذارد. ایران گشت گشتی به تمام ایران

آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 1248761
تعداد نوشته ها : 3561
تعداد نظرات : 58
X