اين حسينيه در داخل بافت قديم و در محله چهار درخت شهر بيرجند قرار دارد و پذيراي طبقات گوناگون مردم اعم از رجال سياسي ، نظامي ، و كسبه بوده است . اين بنا در دوران سلطنت شاه عباس صفوي به فرمان (( امير زاده خاتون )) ملقب به (( بي بي نواب )) از زنان معتقد خزيمه . احداث شد . فضا هاي معماري آن شامل ورودي ، هشتي ، ميانسرا ، اتاق اعياني ، فضاهاي منفرد و گنبد كلاه فرنگي مزين به مقرنس و گچبري هاي تزييني است .
اين مجموعه كه در گذشته هسته مركزي روستاي اكبريه را تشكيل مي داد ، اكنون به شهر پيوسته و در انتهاي خيابان معلم بيرجند قرار دارد. مجموعه اكبريه با كاربرد مسكوني و حكومتي ساخته شد و قسمتي از ساختمانها و اندروني آن به اعضاي خانواده علم اختصاص داشت و قسمت مركزي آن ويژه امور ديواني و حكومتي بود. اين مجموعه داراي بخش هاي سر در ورودي ، عمارت ، اصطبل ، حمام ، خم خانه ، بخش اداري ، تالار تشريفات ، استخر و ... است. مجموعه اكبريه با 45069 متر مربع مساحت در جهت شرق به غرب ساخته شده اند . اولين و قديمي ترين بناي اين مجموعه در بخش شرقي ، ساختمان حشمت الملك است . مردم به آن بناي شوكت الملك مي گويند. اين ساختمان هم اكنون به كتابخانه و دانشكده هنر اختصاص يافته است. بخش مركزي كه جنبه ارگ و بناي حكومتي داشته ، در دو طبقه ساخته شده است. اجزاي به كار رفته در طبقه همكف شامل دالان هاي كم عرض با در هاي كوتاه ، غرفه ، حجره هاي گوناگون و ...است. مهم ترين بخش اين طبقه اتاق شاه نشين است. طبقه دوم كه راه دسترسي به آن از طريق دو رشته پله قرينه در سمت شرق و غرب است، داراي ميان خانه ، اتاق آيينه آن است. در مجاورت اتاق آيينه ، اتاق ديگري است و سقف آن داراي گنبد كلاه فرنگي زيبايي است. در حال حاضر اين بخش به عنوان موزه هاي باستان شناسي و مردم شناسي مورد استفاده است. آخرين بخش در غرب مجموعه قرار دارد و دو طبقه است : طبقه اول شامل دالان ها و اتاق هاي تو در تو و طبقه دوم راهروي طويلي است كه در اطاف آن چند اتاق قرار دارد.اين بخش در حال حاضر محل مديريت ميراث فرهنگي بيرجند است. از جمله تزيينات بنا مي توان به گچبري هاي همراه با مقرنس كاري و تزيينات لانه زنبوري و رسمي بندي هاي زيبا در نقاط مختلف بنا ، تزيينات آيينه كاري در اتاق شاه نشين يا اتاق آيينه ، پيش ايوان و ستون هاي مدور زيبا در عمارت اصلي ، تزيينات طاق نما ها وهشتي ها ، بخاري هاي ديواري در اتاق هاي عمارت اصلي ، آجركاري به صورت خفته و راسته ، لوزي ، مثلثي در نماي بنا ، تيغه هاي آفتاب شكن در دور بام ها و نورگير هاي كلاه فرنگي اشاره كرد . به لحاظ تزيينات مقرنس ، گچبري و آيينه كاري در داخل و آجركاري در نماي بيروني است. اين بنا در سه دوره تاريخي زنديه ، قاجاريه و پهلوي اول شكل گرفته است و عمده ساخت و سازهاي آن مربوط به زمان امير ابراهيم علم ( شوكت الملك ) آن در دوره زنديه ، قسمت مياني ( عمارت كبريه ) در دوره قاجار و قسمت غربي ( محل فعلي مديريت ميراث فرهنگي بيرجند ) در دوره پهلوي اول ساخته شده است . مصالح به كار رفته در بنا آجر ، گچ ، خشت ، آهك و چوب است.
اين مسجد در ميان چهار درخت شهر بيرجند و در مجاورت مسجد عاشورا قرار دارد . مسجد چهار درخت به عنوان يكي از مساجد معتبر با مساحت 1041 متر مربع ، فقط در حد يك شبستان طراحي و ساخته شده و به دليل محدوديت زمين ، معمار بنا نتوانسته است نقشه آن را به صورت چهار ضلعي كامل در آورد . اجزاي مهم بنا عبارتند از : پيش طاق ورودي ، شبستان ستون دار ، محراب كوچك و محراب طاق نما ، صحن مسجد ، پنجره ها يا نورگيرها . شبستان مسجد داراي بيست و يك ستون با جرز ذخيم و به شكل چهار ضلعي است . اين بنا داراي دو محراب ، يكي به دليل احترام گذاشتن به قبله اول مسلمين در جهت بيت المقدس تعبيه شده است . اين مسجد داراي دو در ورودي است . ورودي اول از محل ميدان به صحن مسجد راه دارد و داراي تزئينات آجركاري است و مربوط به اواخر قاجار يا اوايل پهلوي اول است . ورودي دوم مستقيما به شبستان ستون دار منتهي مي شود و داراي طاق جناقي و تزيينات رسمي بندي است و به زمان ساخت بنا يعني دوره صفويه تعلق دارد . صحن داراي چند طاق نماي ساده با سطح مسطح و محرابي شبيه محراب داخل شبستان با سكوهايي در اطراف آن است و احتمالا جهت سخنراني از آن استفاده ميشده است . در گوشه شمال شرقي صحن ، پله هايي براي بالا رفتن موذن و گفتن اذان تعبيه شده است . تزئينات و كتيبه هاي مسجد عبارتند از : رسمي بندي پيش طاق ورودي و طاقچه هاي تزييني اطراف آن و كتيبه مرمتي در قسمت سردر، ستون هاي شبستان ، طاق و تويزه ها و گنبدي شدن سقف شبستان و عواملي مانند نورگيرها در زير سقف ، طاق نماهاي تزييني اطراف ديوار صحن مسجد ، تزيينات فخر و مدين در بدنه بيروني مسجد ، مصالح به كار رفته در بنا آجر ، گچ ، آهك و خشت خام است .
مسجد عاشورا رو به روي حوزه علميه معصوميه شهر بيرجند قرار دارد و در حال حاضر محل دارالشفاي خيريه حضرت فاطمه ( س ) و حسينيه فاطميه است . گفته مي شود اين مسجد قبل از اسلام عبادتگاه زرتشتيان بود و بعد از رواج اسلام به مسجد تبديل شده است . اين مسجد با 25/114 متر مربع مساحت ، احتمالا به دوره صفويه تعلق دارد . ورود به مسجد هم از طريق صحن و هم از طريق حسينيه جنب آن امكان پذير است . مسجد در قسمت صحن داراي ورودي ايوان مانندي با نماي سنگ مرمر و قوس گنگره دار به صورت معماري بناهاي جديدي است . در قسمت سردر آن تمثيلي بزرگ از قرآن مجيد به صورت گشوده نصب شده است و داراي درهاي آهني مستحكم و نمايي كاملا تازه ساز و جديد است . بناي داخل مسجد تقريبا اصالت خويش را حفظ كرده است : از ويژگيهاي بارز آن مي توان به ديوارها و جرزهاي قطور كه از خصوصيات شاخص بناهاي منطقه كويري است ، اشاره كرد . بر روي آنها طاق هايي از نوع جناغي و تيز متوسط ساخته شده است . در قسمت قبله محرابي به ابعاد 125 × 150 سانتي متر وجود دارد كه جهت آن اندكي با قبله تشيع تفاوت دارد . به نظر مي رسد كه اين مسجد در ابتدا جهت برگذاري نماز جماعت اهل سنت بنا شد و جهت محراب آن نيز مويد همين مطلب است . از ويژگيهاي ديگر بنا مي توان به طاقچه هاي ساده اي كه در ورودي هاي مسجد ، در داخل ديوار تعبيه شده اند اشاره كرد كه محل قرار دادن كتاب هاي دعا ، قرآن و مهر جهت نماز است . مصالح بنا شامل گچ ، سنگ مرمر و آجر است . از جمله تزئينات بنا مي توان به استفاده از طاق با قوس جناغي و تيز متوسط ومحراب گچبري شده با نقوش ساده اسليمي اشاره كرد . اين مسجد به دليل تجمع هيات هاي عزاداري امام حسين ( ع ) به مسجد عاشورا معروف شده است . مردم بيرجند در اربعين حسيني و مراسم شام غريبان در اين مكان شمع روشن مي كنند و حاجت مي طلبند .
اين مسجد در بافت تاريخي و سنتي روستاي (( گل )) از توابع بخش خوسف بيرجند قرار دارد و از لحاظ سبك معماري جزء نمونه هاي قابل توجه به شمار مي آيد . عناصر معماري آن از سر در ورودي ، هشتي ، شبستان ستوندار ، صحن ، دو ايوان در دو طرف صحن ، پاياب و راهروهايي در دو طرف ايوانها تشكيل شده است . پس از ورودي بنا كه با طرح هاي اسليمي و كاربندي هاي گچي تزيين شده است ، فضاي هشتي قرار دارد . اين بخش به شكل چهار ضلعي است و به شبستان ستوندار مسجد راه دارد . شبستان داراي جهار ستون است ، بر روي ستون ها تويزه ها قرار گرفته اند و در حد فاصل تويزه ها نيز پوشش هاي گنبدي از نوع چهار ترك قرار دارد. بنا در سمت قبله و جهت شرقي داراي ايوان است كه از نوع ارتفاع دهانه ايوان ها 70/3 متر است . بر اساس سنگ لوح موجود ، تاريخ ساخت اين بنا سال 1177 ه-ق و باني آن (( محمد حسين بن حاجي محسن )) مشهدي است .
دره شيخان در غرب ترمينال مسافر بري بيرجند قرار دارد و بنا بر روايات ، چند تن از اولاد و احفاد امام بافر ( ع) در آن مدفون هستند . بقعه اصلي مزار از داخل شش ضلعي به طول شش متر است و طاقي گنبدي و كاهگلي و يك ايوان كوچك دارد . ورودي بنا با كاشي تزيين شده است . در شش گوشه دروني بقعه ، زاويه هاي كوچكي تبيه شده است و مردم در آن ها به نماز و دعا مي پردازند . روز خاص زيارت اين مكان مذهبي روز چهارشنبه است و صبح روز سيزدهم نوروز هم عده اي به اين محل مي روند.