ايران گشت

رصدخانه مراغه يكي از يادگارهاي علمي و فلكي خواجه نصيرالدين طوسي؛ فيلسوف، رياضيدان و منجم بزرگ دوره ايلخاني و صاحب رساله مشهور اخلاق ناصري و زيج معروف ايلخاني است كه به دست او، با همراهي عده اي از فضلا و دانشمندان بنا شده. اين رصدخانه زماني از مشهورترين رصدخانه هاي اسلامي بوده كه آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفته و تاكنون با اين همه تطورات و تغييراتي كه در جهان پديد آمده هنوز هم نام آن رصدخانه و باني آن بر سر زبانهاست. در سال 657 هجري به دستور خواجه بزرگ طوسي؛ "فخرالدين ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغي" معمار معروف آن عصر، ساختمان وسيع و با شكوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع نمود. محلي كه براي رصدخانه انتخاب شده بود تپه اي است كه در شمال غربي شهر مراغه واقع شده و اينك بنام رصدخانه مراغه معروف است. براي كمك به رصدخانه علاوه بر كمك هاي مالي دولت، اوقاف سراسر كشور نيز در اختيار خواجه گذارده شده بود كه از عشر (يك دهم) آن جهت امر رصدخانه و خريد وسائل و اسباب و آلات و كتب استفاده مي نمود. در نزديكي رصدخانه، كتابخانه بزرگ و بسيار عالي ساخته شده بود كه در حدود چهارصد هزار جلد كتاب نفيس از بغداد، شام، بيروت و الجزيره تهيه و جهت استفاده دانشمندان و فضلا در آن قرار داده شده بود. در جوار رصدخانه، سرايي عالي براي استفاده خواجه و منجمين ساخته شده و مدرسه علميه اي جهت استفاده طلاب دانشجو نيز احداث گرديده بود. اين كارها مدت 13 سال به طول انجاميد، تا اينكه هلاكو در سال 663 ه. ق. درگذشت. ليكن خواجه تا آخرين دقايق عمر خود مواظبت و اهتمام بسيار نمود كه آن رصدخانه و كتابخانه از بين نرود و خللي در كار آنجا رخ ندهد و تقويم و زيج ايلخاني حاصل اين تلاش بي وقفه بوده است. هم اكنون از بزرگ ترين مركز علمى منطقه، تنها قسمت هاى كوچكى بر بلنداى تپه مشرف به شهر مراغه باقيمانده است. خوشبختانه در طول دهه پنجاه با كاوش هايى كه به سرپرستى دكتر پرويز ورجاوند انجام شد باقيمانده هاى اين بنا مرمت شده است. در حال حاضر، گنبدي بزرگ به جهت حفظ بناهاي باقيمانده بر روي آن قرار داده شده كه ظاهرا به صورت نمايشگاه نيز از آن استفاده مي شود. در سال 672 هجري قمري، خواجه نصير كه آثار مكتوبش از 50 كتاب و رساله افزون است با جمعي از شاگردان خود به بغداد رفت تا بقاياي كتاب هاي تاراج رفته را جمع آوري و به مراغه ارسال دارد. اما اجل مهلتش نداد و در تاريخ 18 ذي الحجه سال 672 هجري قمري در بغداد دار فاني را وداع گفت. جسدش را به كاظمين انتقال داده و در جوار امامين همامين دفن نمودند.