ايران گشت

دره شيخان در غرب ترمينال مسافر بري بيرجند قرار دارد و بنا بر روايات ، چند تن از اولاد و احفاد امام بافر ( ع) در آن مدفون هستند . بقعه اصلي مزار از داخل شش ضلعي به طول شش متر است و طاقي گنبدي و كاهگلي و يك ايوان كوچك دارد . ورودي بنا با كاشي تزيين شده است . در شش گوشه دروني بقعه ، زاويه هاي كوچكي تبيه شده است و مردم در آن ها به نماز و دعا مي پردازند . روز خاص زيارت اين مكان مذهبي روز چهارشنبه است و صبح روز سيزدهم نوروز هم عده اي به اين محل مي روند.

اين مزار در روستاي كاهي ، در پنجاه و پنج كيلومتري بيرجند قرار دارد و زيارتگاه و تفريگاه مردم منطقه است .بنا بر روايات ، حضرت زينب ( س ) - از خواهران امام رضا ( ع ) - در اين محل مدفون است . اين مزار جنبه مذهبي دارد و بناي آن فاقد ارزش معماري است .

آرامگاه ابن حسام در زادگاهش خوسف بر روي تپه اي سنگي ، مشرف بر مزارع و باغ ها ، موسوم به (( پايتخت )) ، واقع شده است و محل زيارت علاقه مندان به اين زاهد با فضيلت است . اين بنا اولين بار در سال 920 هجري قمري بنا و در قرن 13 هجري قمري باز سازي شد . بنا داراي نقشه چليپايي شكل و پوشش گنبدي است و در سه جهت ، سه طاق نما با قوس جناقي دارد . از جمله تزيينات داخلي مقبره ، كتيبه اي كاشيكاري شده به رنگ سفيد حاوي اشعار ابن حسام است كه دور مقبره را فرا گرفته است .آرامگاه ها دوي و آرامگاه حكيم نزاري از ديگر مقابر قابل ذكر در اين شهرستان است .

بناي تاريخي مزار (( شيخ شمس الدين )) موسوم به مزار گل در دامنه تپه اي در حاشيه جنوبي روستاي گل قرار دارد . اين بنا شامل يك ايوان در وسط و دو حجره در دو طرف است . ديوار هاي حجره غربي از سنگ ساخته شده و از استحكام بيش تري برخوردار است . اين حجره مقبره شمس الدين است و با يك گنبد آجري پوشش يافته است . از تزيينات اين بخش مي توان به كاربندي هاي سنگي فيل پوش ها ، قسمت بالاي طاق نماها و زير ساقه گنبد اشاره كرد . حجره شرقي - محل دفن (( شيخ ابوسعيد )) و از خشت ساخته شده است . اين حجره به دليل عدم استحكام ، آسيب بيشتري ديده است ، قسمت هايي از ايوان بنا نيز فرو ريخته است . اين ايوان در گذشته داراي طاق هاي جناغي بود ، ولي امروزه فقط قسمتي از پايه طاق ها كه بر روي ديوار حجره غربي قرار دارند ، باقي مانده است . بر اساس اسناد مكتوب و سنگ لوحي كه در درون مزار قرار دارد ، اين بنا در دوران تيموري ساخته شده است .

معماري اين حسينيه دوره قاجاري به سبك تك ايواني است . ايوان رفيع و تقريبا عريض آن با گچبري هايي با اشكال مختلف بيضي ، دايره و ترنجي تزيين شده است . شاه نشين آن با تزيينات منحصر به فرد خود قسمتي ديگر از معماري اين بنا است .

اين ارگ در جلگه ماژان در شصت كيلومتري جنوب غربي بيرجند ، بر فراز تپه اي بلند - مشرف به زمين هاي اطراف - قرار دارد. اين مجموعه شامل باغ ، عمارت اصلي و بناهاي به هم پيوسته جهت سكونت خدمه است . در مجموع اين ارگ داراي دو قسمت اندروني محل زندگي عباس خان و بيروني - محل زندگي فرزندش ابراهيم خان - بود و در قسمت پايين بناي اصلي ، فضاهاي اقامت خدمه و كارگران قرار داشت. اين ارگ در دوران قاجاريه ساخته شد. قلعه هاي تاريخي منطقه بيرجند در دوره هاي مختلف احداث شدهاند ؛ ولي بيش تر اين قلعه ها از حدود قرن پنجم هجري قمري ( 484 ه-ق ) كه حسين قايني - حاكم ترشيز و قهستان - دعوت حسن صباح را پذيرفت و جمع كثيري با او بيعت كردند تا زمان كشته شدن (( ركن الدين خورشاه )) آخرين فرمانرواي الموت به دست هلاكو خان مغول ، ساخته شده اند . وجود مناطق كوهستاني صعب العبور در منطقه سبب شده بود كه افراد فرقه اسماعيليه اين نقاط را براي ساخت قلاع خود انتخاب نمايند .