ايران گشت

كوهستان مونگشت در شهرستان هاي لردگان و ايذه، مركب از كوه هاي ‏تنوش، ناشليل، زرد حلقه، نشا، سه پران، سرچاه، قوچه، بدرنگان، برآفتاب، كله، كلمه و دو زرد قرار دارد. بلند ترين قله اين كوهستان 3613 مترارتفاع دارد كه در 55 ‏كيلومتري جنوب شرقي ايذه و در 52 ‏كيلومتري گرمان و در13 ‏كيلومتري شمال غربي روستاي ليراب واقع شده است. رودخانه هاي هلايجان، آب زردك، صيدون از دامنه هاي غربي، ليراب و سمه از دامنه جنوبي، خرسان وكارون از دامنه هاي شرقي اين كوهستان سرچشمه مي گيرد. بخشي عظيمي ازاين كوهستان را جنگل هاي انبوه پوشانيده و در انتهاي أن درياچه اي به نام بوندان ايجاد شده است.

محوطه باستاني ارجان در فاصله 10 كيلومتري شمال بهبهان قرار گرفته است. اين محوطه در سال 1310 ه ش در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است و نزديك به 500 هكتار وسعت دارد. شهر ارجان 6 دروازه به نام هاي دروازه اهواز، دروازه رشيحصر، ميدان كيالين و شيراز و اضافه داشته است. بزرگترين تل شهر ارجان، تل همايون يا تل حومه است. جلو تل همايون دروازه نام دارد و احتمالا يكي از شش دروازه شهر بوده است. خانه شاه كه امروزه ويرانه آن به سراي ملك معروف است، در جنوب شرقي شهر قرار دارد. هنوز در اطراف اين محل خرابه هايي به نام بازار ارجان معروف است. در شمال شرقي اين ناحيه، خانه شاه قرار داشته است. با آغاز سده 5 ه ق عواملي چند از جمله شكستن سد ارجان و ناامني منطقه، اين شهر به تدريج به ويراني نهاده و به مرور شهر بهبهان در كنار آن پديد آمده است.

بقاياي دهانه طاق مانندي در شهرستاني بهبهان به ارتفاع 5 متر و عرض 7 متر در دست راست رودخانه مارون باقي مانده و آثار چند پل و سنگفرش بستر زير پل در اطراف آن ديده مي شود. تمامي آثار سنگفرش ها و دستك ها به زمان ساسانيان مربوط است. همچنين آثار ‏‏پل كوچك ديگري درنزديكي اين پل به چشم مي خورد.

اين پل در 255 ‏متري شرق راه بهبهان به امام زاده جعغر بر روي رودخانه تاب ساخته شده و از بناهاي مربوط به عهد ساسانيان است. تابستان ها كه آب رودخانه فروكش مي كند بقاياي پل نمايان مي شود. ‏

تنگ تك آب تقريبا در فاصله 2 ‏كيلومتري شمال شرقي بهبهان و در 10 ‏كيلومتري محوطه ارجان باستاني قرار دارد. تنگ تك آب تنها گذرگاه و راهي است كه پيش از هخامنشيان، ارجان را به سميرم پيوند مي داد. تنگ تك آب را دربند پارس نيز گفته اند. هنوز بر فراز و نشيب اين تنگه بخشهايي از جاده سنگفرش شاهي هخامنشي را مي توان آشكارا ديد. بسياري از پژوهشگران بزرگ ايراني و خارجي بر تنگ تك آب مطلبي نوشته و به شرح و ‏توصيف آن پرداخته اند. بر بلنداي كوه خاويز، در بلند ترين جاي گذرگاه، سه سنگ نبشته قاجاري كه ‏يكي به نظم است و ديگري به نثر، حاكي از بدي راه، نبودن امنيت آن، ‏آسيب دزدان و... حجاري شده است. سومين كتيبه كه قديمي تر است ،به خط كوفي است در7 ‏رج و از آثارسده هاي نخستين اسلامي است. اين سنگ نبشته، تا سالهاي گذشته بر جاي بود، اما براي ساختن كانال هاي سد مارون، با انفجار، آن را يكسره نابود كردند. چنانچه امروزه كوچكترين اثري از آن برجاي نيست. براي حكاكي آن، سنگ كوه راكم و بيشي صاف و تخت كرده بودند و در يك مستطيل 126*136 ‏سانتيمتري، چنين نوشته بودند: الله، بسم الله الرحمن، اللهم صلي علي محمد و علي ولي عهده، الصراط، المستقيم الامين، يا الرحمن الراحمين.

اين مسجد دركنار رودخانه تاب در شمال بهبهان واقع شده ‏است. بناي كنوني آن، ساده وكوچك و مشتمل بر شبستان گنبد داري است كه با استفاده از مصالح سنگ وگچ ساخته شده است. ‏بناي اوليه مسجد، به قرون اوليه اسلامي منسوب است و درگذشته كتيبه اي قرآني و تاريخي داشته است. امروزه اين مسجد را قدمگاه امام ‏رضا(ع) مي خوانند