ايران گشت

در قسمت غربي دهكده كرجان كلخوران از توابع اردبيل، گورستاني تاريخي قرار دارد كه در آن، انواع سنگ ها روي گورها نهاده شده است. به مرور زمان با زيركشت رفتن تدريجي منطقه، قبرستان در زيرخاك مدفون شده است. ‏در اين گورستان چندين سنگ گور اسلامي به شكل صندوقي از سنگ ‏خارا ديده مي شود كه داراي خطوط برجسته كوفي است و به مقدار محدود داراي جدولبندي و خط كشي و نقوش ساده اسليمي توريقي است. خطوط به نسبت خوش كوفي ثلث نشان از رسم الخط زمان گوركانيان دارد و به سده ششم تا هشتم هجري قمري مربوط مي شود.

اين خانه دركوچه «سرتيپ آباد» در محله « ‏اوچ دكان» اردبيل واقع شده و به علت سبك معماري سنتي و استفاده از هنر مقرنس و مشبك كاري، در ارسي ها داراي ارزش هنري است. بنا در سال 1283ه. ق ساخته شد، ولي در سال هاي گذشته به علت سكونت مستمر در آن، رو به انهدام گذاشته است و خرابي هاي وسيعي به آن وارد شده است. ‏در تالار اصلي عمارت، بو تاقنماها و بالاي تاقچه ها، مقرنس هاي گچي ديده مي شود. در ازاره ديوارهاي جانبي بر يك كتيبه زيبا با خط نستعليق« ‏آيه الكرسي» نقش بسته است. ‏در نماي بيروني تالار-مشرف به حياط - سقف تالار به صورت دو بام ديده مي شود. ‏عمارتي ديگر به صورت بيروني در جنب اين ساختمان وجود دارد كه نماي آن آجري است. ساختمان داراي يك تالار در وسط و دو خواجه نشين است كه با تالار مرتبط اند. ‏تالار داراي دو در ورودي شرقي و غربي است كه تاقنماهاي آن ها مقرنس كاري شده است. در ضلع شمالي روي شاه نشين تالار نيز نيم قوس مقرنس هاي گچي ديده مي شود. تالار داراي چهار ارسي مشبك كاري با شيشه هاي الوان است كه استادان مشهور خلخالي آن را ساخته اند برخورداري از هنر ظريف مشبك وگره چيني از ويژگي هاي اين ساختمان است. ‏در ازاره بيروني تالار، روي ديوارهاي جانبي ساختمان، نقاشي هاي زيبا با رنگ روغن از مناظر طبيعي، شكارگاه، تصوير حيوانات اهلي و وحشي نقش بسته است. بنا در سال 1307 ه.ق ساخته شده و در مجموع داراي ارزش تاريخي و فرهنگي است. كه بايد در مرمت و بهسازي آن همت گماشت.

حمام حاج شيخ ارد بيل، در كوي عالي قاپوي اين شهر واقع شده است و مورد استفاده قرار مي گيرد. در ورودي آن ساده، ولي داراي هشتي بسيار زيبا با گنبدي كروي است. زير گنبد، 16 عدد آويز ساخته شده كه در حدفاصل گنبد و هشت تاق نماي سكودار است. ‏رختكن حمام داراي چهار رواق است و به همين اندازه ستون هشت ضلعي دارد كه تاق هاي جناغي مختلف بلند و كوتاه روي آنها قرار دارد. نيم گنبد رواق ها بر تاق نماها استقرار يافته است. همه ديوارها و سقف پوشيده از نقاشي هاي تزئيني مختلف بود كه در حال حاضر به علت سفيدكا ري از بين رفته است. از اين تزئينإت، فقط در گوشه جنوبي، زير گنبد كوچك كنج رختكن، نقاشي هايي از گل و بوته و برگ اسليمي ساده باقي مانده ‏است. ‏داخل حمام، دو شاه نشين بزرگ متقابل و دو نيم گنبد كوچك وجود دارد. گنبد اصلي بلند و با آويزهاي گسترده بر تاق نماها و نيم ستون هاي مربع تكيه دارد. راه حمام كاشي كاري معمولي شده است. قدمت بناي حمام معلوم نيست، ولي تعمير كنندگان عصر آن را در حدود300 ‏سال ذكر مي كنند.

اين حمام در محله پير عبدالملك اردبيل واقع شده است. در ورودي و هشتي جالب توجهي ندارد ولي رختكن آن شكل و سبكي ديگر دارد و به صورت چهار تاقي است. بالاي تاق نماها، تاق نمايي تزئيني ساخته شده و پايه آن ها با يك فيل گوش ساده و آويزهاي باريك گسترده تزئين شده است. ‏رختكن حمام، گنبدي كروي و سفيد كاري شده است و بين رختكن و داخل حمام، محوطه كوچك سكو داري وجود دارد كه براي حفظ تعادل هوا، بين اين دونقطه ساخته شده است. يكي ازديوارهاي اين محوطه ساده و معمولي است و سه ديوار ديگر آن داراي تاق نما و آويز بندي است كه درسقف به يك ستاره منتظم هشت پر منتهي مي شود. ‏در داخل حمام، يك صحن بزرگ به ابعاد 5 * 5 متر قرار دارد كه دو ديوار آن (ورودي و خزينه آب گرم)، تاق نما و آويز بندي شده است. ديوارهاي طرفين آن به دو شاه نشين بزرگ و عميق اختصاص يافته است. ديوارهاي شاه نشين ها با سه تاق نما، گوشواره هاي حدفاصل تاق ها و آويزهاي متعدد كه به رواق هاي بسيار زيبا و بزرگ منتهي مي شوند، تزئين يافته اند

اين گرمابه درمحله سرچشمه ارد بيل واقع شده ‏وبه جزهشتي ودرورودي آن، بقيه ساختمان تا حدودي شكل اصلي خود را حفظ كرده است. رختكن به صورت چهار تاقي كامل ساخته شده ‏و چهار ستون دارد كه به فاصله شش متر از يكديگر قرار گرفته اند. رختكن و فضاي داخل حمام شبيه به يكديگر اند و تعداد ستون ها،نوع تاقنما وگنبدكروي شكل آن ها مشترك است. در رختكن و داخل حمام آن به ترتيب دو و سه رديف آويز در زير عرقچين گنبد وجود دارد.

مسجد مجهز و مجلل ميرزا علي اكبر داراي دو در است. مسجد بنايي است به ابعاد 30*24 متر و سقف آن روي 30 ستون با قطر متوسط 88 سانتي متر بنا شده است.سقف آن داراي گنبدهايي است كه روي تاق ميان ستون ها ساخته شده و مصالح ساختماني ان آجر است. در پشت در دوم مسجد به كوچه شهيد گاه مشرف ميشود ، زنجيري وجود دارد كه يك طرف آن پاره شده و روي لوله اتصالي آن « بسم الله الرحمن الرحيم- ادخلو الباب مسجداَ – وقولواحطه نغفرلكم- خطاياكم و سنزيد المحسنين- عمل مرتضي» نقر شده است. زنجير به سقف و طرفين در ، آويخته است.حياط خلوت مسجد مستطيل است و تاقنماهاي آن آجري و ازاره آن از سنگ تراشيده شده است.در ضلع جنوبي حياط خلوت پنجره مشبك « گره چيني بالنسبه پركاري باقي مانده است. گوشه جنوب شرقي حيات خلوت با كف شكن دراز به شبستان مسجد مرتبط است كه در آن اتاقي مستطيل شكل با تزئينات چوبي به نام اطاق يا حجله حضرت ابوالفضل العباس ساخته شده است. در ضلع شرقي مسجد حجره هاي طلاب علوم ديني در دو طبقه ساخته شده است . دروازه از سنگ و آجر است و پايه هاي دروازه نيز از سنگ ساخته شده است. وسط صحن كنار حوض بزرگ سنگي ، يك سنگاب شياردار با قطر دهانه 16/1 و ارتفاع 76/0 متر و 32 شيار عمودي از سنگ خارا قرار دارد. از ديگر جاذبه هاي اين بنا، دو منبر است كه يكي مشبك وچوبي و ديگري به صورت صندلي بازودار چرخدار است. بر حاشيه مسند منبر اول، كلام « نصر من الله و فتح قريب و بشر المؤمنين 1249» مشبك كاري شده است.در انتهاي بالاي پايه هاي منبر چرخدار نيز چهار لوحه نقاشي شده وجود دارد كه بر آنها :حضرت امير عليه السلام 1293: نوشته شده است