ايران گشت

بيا تا سوي قمصر بار بنديم دو روزي بر بروت ري بخنديم (ملك الشعراي بهار) شهر قمصر يكي از ديدني ترين شهرهاي استان اصفهان مخصوصا در فصل بهار است. قمصر يكي از قطب هاي توليد عرقيات گياهي و گلاب در ايران است؛ كه گلاب آن حتي در كشور هاي خارجي نيز شناخته شده بوده و داراي شهرت جهاني مي باشد. اين شهر همه ساله به خصوص در ايام گلابگيري كه از اواسط ارديبهشت آغاز شده و تا اواخر بهار ادامه دارد، پذيراي هزاران گردشگر است. در اين ايام تمام شهر پوشيده از درختان زيبا و رنگارنگ، همراه با بوي مطبوع و دلنشين گلاب و گل هاي محمدي است. برگزاري ساليانه جشنواره گل و گلاب در اين فصل در قمصر نيز خود باعث جلب گردشگران بسياري مي شود.

چند صد قدم بالاتر از پل الله ورديخان پل جوئي نمايان مي گردد. اين پل در محاورات مردم اصفهان (چوبي) گفته مي شود. عرض پل 4 ذرع و طول آن بيش از 100 ذرع است. وجه تسميه آن به پل جوئي اين است كه چون در دو طرف پل عمارات سلطنتي واقع شده بود، در آن عصر اين پل را براي ارتباط اين دو قسمت ساخته يودند و آب را نيز بوسيله جوي سنگي كه در روي پل كنده بودند به اين عمارت مي رساندند. در وسط پل برج 6 گوشه اي وجود داشت كه از هرگوشه آن سه چشمه جاري مي شد. يكي از خارجياني كه پل را بازديد كرده و درباره آن مي نويسد "...پل با چهارده طاق يك ريخت و معبري براي بردن آب به قصر هفت دست واقع در ساحل زاينده رود ساخته شده بود..." عمارات زيبا و باشكوه سعادت آباد، هفت دست، آينه خانه، كلاه فرنگي، نمكدان در اطراف اين پل بوده است كه بوسيله مسعود ميرزاي ظل السلطان حاكم اصفهان در زمان ناصرالدين شاه قاجار خراب و با خاك يكسان گرديد.

در غرب ميدان نقش جهان و روبروي مسجد شيخ لطف الله عمارتي سر بر افراشته كه به عنوان يكي از مهمترين شاهكارهاي معماري اوائل قرن يازدهم هجري از شهرتي عالمگير برخوردار است. با توجه به منابع و مأخذ موجود درباره سلسله صفوي و همچنين با در نظر گرفتن بررسي هاي انجام شده در مورد اين ساختمان زيبا و رفيع چنين استنباط مي گردد كه كاخ عالي قاپو دروازه مركزي و مدخل كليه قصرهائي است كه در دوران صفويه در محدوده ميدان نقش جهان احداث شده اند. در حقيقت اين بنا به مثابه يك ورودي بزرگ و با شكوه ميدان نقش جهان را به مجموعه دولتخانه و عماراتي مانند ركيب خانه، جبه خانه، تالار تيموري، تالار طويله، تالار سرپوشيده و كاخ چهلستون و ديگر عمارات مربوط مي كرده است. اصل بنا در دوره شاه عباس اول احداث شده و در دوره جانشينان او الحاقات و تعميراتي در آن انجام شده است. ساختمان داراي 5 طبقه است كه هر طبقه تزئينات مخصوصي دارد. اگر چه اين قصر در دوره هاي بعد از صفويه لطمات فراوان ديده است، هنوز نيز شاهكارهائي از تزئينات و نقاشي هاي عصر صفويه در آن، بينندگان را به تحسين وامي دارد. عالي قاپـو مركب از دو كلمه «عالي» و «قاپو» است كه با هم به معناي «سردر بلند» يا «درگاه بلند» هستند. از اين سر در بلند كه تماماً با سنگ سماق ساخته شده به قصر وارد مي شويم و به وسيله پلكاني كه در دو طرف تعبيه شده اند به طبقات فوقاني مي رسيم. در طبقه همكف دو تالار وجود دارد كه در آن روزگار به امور اداري و ديواني اختصاص داشت و صدرخانه يا كشيك خانه ناميده مي شدند. در طبقه سوم، ايوان بزرگي است كه بر 18 ستون بلند و رفيع و استوار است. اين ستون ها در آن زمان پوشيده از آئينه بوده و سقفي با صفحات بزرگ كه با نقاشي ها و آلت هاي چوبي تزئين شده بودند بر فراز آن قرار گرفته است. در وسط اين ايوان حوض زيبائي از مرمر و مس وجود دارد كه قرينه آن در تزئينات زير سقف انعكاس يافته است. اين تالار از الحاقات كاخ است كه در دوران جانشينان شاه عباس اول بنا شده است. در پشت اين ايوان تالار بزرگي است با اتاقها و طاقهاي بسيار كه نقاشي هاي زيبائي بر ديوارهاي آن مشاهده مي شود. از ايوان كوچكي كه پشت اين تالار است گنبد زيبا و ساده توحيد خانه نمايان است. در دوران صفويه در شبهاي جمعه گنبد محل تجمع صوفيان و دراويش بود. سالني كه اين گنبد بر فراز آن استوار است و اتاقهاي اطراف آن در حال حاضر به كلاسهاي درس دانشگاه پرديس اصفهان اختصاص دارد. اكثر جهانگردان و سياحان خارجي و همچنين نمايندگان كشورهاي مختلف اين تالار را به منزله جايگاهي دانسته اند كه از آن مسابقات مختلف و بازيهاي معمول آن عصر مثل چوگان بازي و غيره را تماشا مي كرده اند. طبقات بعدي هر كدام شامل يك سالن بزرگ در وسط و چندين اتاق كوچك در اطراف هستند. آنچه عالي قاپو را در عداد آثار باشكوه و بسيار نفيس قرار داده است علاوه بر مينياتورهاي كار هنرمند معروف عصر صفوي رضا عباسي، گچبري هاي آخرين طبقه است كه تالار آن به «اتاق موسيقي» يا «اتاق صوت» نيز معروف است. در اين قسمت از كاخ شكل انواع جام و صراحي در ديوار تعبيه شده است ساختن و پرداختن اين اشكال به غير از نمايش زيبائي و خلاقيت و ابتكار هنرمندان گچكار براي اين بوده است كه انعكاسات حاصله از نغمه هاي نوازندگان و اساتيد موسيقي به وسيله اين اشكال مجوف گرفته شود و صداها طبيعي و بدون انعكاس به گوش برسند. «فرد ريچاردز» كه خود نقاش معروفي بوده و در اواخر عصر قاجاريه به ايران آمده درباره تزئينات گچبري اين اتاق مي نويسد: « ... اين تورفتگي ها مانند قطعات مختلف بازي معما با تناسب خاصي پهلوي يكديگر قرار گرفته اند... » گذشته از گذشت زمان كه متأسفانه به عاليقاپو لطمات فراوان زده است عوامل مخرب ديگر مانند حمله و استيلاي افغانها و چنگ هاي مختلف و انتقال پايتخت از اصفهان و بي توجهي حكام بعد از صفويه خسارات جبران ناپذيري به بنا وارد آورده است. در دوران قاجاريه عالي قاپو چند سال محل سكونت و كار ظل السلطان بود و او تغييراتي در كتيبه هاي آن داد. كتيبه هاي جبهه شرقي بنا و الواح خط نگاشته سردر ورودي كه طي اشعاري به تعميرات سال 1274 اشاره مي كند مبين همين مطلب است. در چهل ساله اخير به دليل آن كه خطر ويراني كاخ عاليقاپو را تهديد مي كرد و همچنين به علت توجه مردم و ارگانهاي دولتي به ميراث هاي فرهنگي، مرمت هائي توسط هيأت هاي متخصص داخلي و خارجي در آن انجام گرفته است. بطور كلي بناي عاليقاپو به عنوان يك بناي تشريفاتي خوش ساخت و زيبا دستاورد ديگري است از هنر معماري دوران صفويه كه از فراز آن منظره شهر باستاني اصفهان و تغيير و تحول 1000 ساله آن به خوبي نمايان است .

موزه‌هاي تاريخ طبيعي بازگو كننده تاريخ طبيعت و جهان آفرينش مي‌باشند، لذا در اين قبيل موزه‌ها نمونه‌هاي جالب و ارزنده كليه آثار خلقت اعم از بي‌جان و جاندار به روشهاي معمول علمي نگهداري و تنظيم و به صورت كانون علمي – فرهنگي در اختيار عمومي قرار مي گيرد. موزه تاريخ طبيعي اصفهان در 15 اسفند 1367 در تالار تيموري (يكي از بناهاي باستاني عصر تيموريان) كه از طرف شهرداري اصفهان در اختيار قرار داده شده رسماً تأسيس و راه‌اندازي گرديده است. تمامي آثار طبيعي و مجموعه‌هاي ارزنده اين موزه در زمينه‌هاي علوم گياهي، جانوري، زمين‌شناسي و جغرافيايي به همت و سرمايه شخصي دكتر جعفريان استاد دانشگاه اصفهان در مدت 37 سال تلاش مستمر از نقاط مختلف ايران و خارج از كشور گردآوري، خريداري، مبادله يا تهيه گرديده و پس از تنظيم و رده‌بندي و بررسيهاي علمي به وضع كنوني در آمده و در اختيار عموم قرار داده شده است. هدف اساسي از تأسيس موزه تاريخ طبيعي اصفهان ضمن بالا بردن سطح دانش و اطلاعات عمومي جامعه درباره عالم حيات و عظمت جهان آفرينش و قدرتمندي خالق يكتا، حفظ ميراث ارزنده طبيعي كشور از غارت و تخريب، جبران كمبود وسايل كمك آموزشي،حفظ سلامت جامعه از طريق ايجاد محيطي سالم و تفريحي، فراهم آوردن زمينه‌هاي تحقيق در علوم طبيعي و كمك به افزايش جاذبه‌هاي توريستي كشور و شهر اصفهان مي‌باشد. موزه تاريخ طبيعي اصفهان بجز دفتر و كتابخانه. كارگاه ترميم و توليد، داراي 7 سالن نمايشي به شرح زير مي‌باشد : سالن راهنماي موزه، سالن جانوران بدون مهره، سالن گياه‌ شناسي، سالن زمين ‌شناس، سالن جغرافياي طبيعي و نقشه‌ ها، سالن جانواران مهره‌ دار ، سالن كمك آموزشي و ديدنيهاي جهان خلقت .

عمارتي كه به نام تالار اشرف ناميده مي شود باقيمانده كاخ هاي عصر صفوي است كه در منطقه دولت خانه در كنار قصرهاي ديگري همچون تالار سرپوشيده، كاخ هشت بهشت، كاخ پشت مطبخ، ركيب خانه و تالار تيموري مجموعه اي از كاخ هاي باشكوه آن روزگار را تشكيل مي داده است. كلمه «اشرف» باعث شده تا برخي ساختمان اين عمارت را به «اشرف افغان» نسبت دهند. اما مطالعات محققين و پژوهشگران بيانگر اين نكته است كه «تالار اشرف» در زمان شاه عباس دوم ساخته شده و در عصر جانشين او شاه سليمان كامل شده است. اين اثر زرنگار از لحاظ هنر تزئين و نقاشي و مقرنس هاي زيبا و گچبري و طاقهاي متناسب ضربي جلوه و شكوهي خاص دارد. بسياري از خارجياني كه در روزگار صفويه و بعد از آن دوران به شهر اصفهان آمده اند تالار اشرف را بنائي نفيس، شكوهمند و زيبا توصيف كرده اند. برخي از محققين نوشته اند در اوائل جنگ جهاني اول (1914 تا 1918 ميلادي) تالار اشرف انبار علوفه بوده و بعد از آن يكي از واحدهاي نظامي در آن مستقر شده است و در اين زمان بوده است كه گچبريها و نقوش زيباي كاخ را در زير اندودي از گچ پنهان كرده اند. در اواخر دوره قاجار، مرمت هائي در آن صورت گرفت و از ويراني نجات يافت. پس از اين تعميرات بود كه به اداره معارف وقت اختصاص يافت. بعد از دوران قاجار تعميرات بيشتري در عمارت به عمل آمد و نقاشي هائي كه از زير گچ خارج شده بودند به وسيله استادكاران و نقاشان برجسته و هنرمند اصفهان ترميم شدند. در حال حاضر عمارت تالار اشرف يكي از بناهاي بسيار معروف اصفهان است. اين شهرت بيشتر به خاطر نقاشي هاي زرنگار و گچبريهاي پركار آن است.

موزه هنرهاي تزييني ايران با فضايي به مساحت 2600 متر مربع و حدود 1200 متر فضاي مفيد نمايشگاهي با در بر گرفتن هفت بخش دايمي و نگارخانة جانبي، هم اكنون صدها اثر نفيس هنري را جهت بازديد عموم علاقه‌مندان عرضه نموده است. بخش هفتگانة موزه عبارتند از : خط و كتابت، آثار لاكي و روغني، دستبافته‌ها و رودوزي‌هاي سنتي ،نگارگري ،آثار فلزي آبگينه، سفال و چيني آثار چوبي « گنجينة هنرهاي تزييني ايران» علاوه بر انجام وظايف خود در راستاي جمع‌آوري اشياء فرهنگي و هنري وبررسي و پژوهش، حفظ و نگهداري و نمايش اين اثار به منظور استفاده هر چه بيشتر از امكانات جنبي و پويايي بيشتر، و نيز زنده و بالند نگاه داشتن حركت‌هاي فرهنگي اقدام به نمايش آثار موجود در خزانة موزه به صورت فصلي و دوره‌اي نموده است. كارنامة موزه از آغاز فعاليت تا ارديبهشت 1378 به شرح زير است از: نمايشگاه گل و مرغ‌سازي از صفويه تا قاجار. فرمان‌هاي حكومتي دوران صفويه و قاجار. پنج قرن هنر خوشنويسي در ايران ازسدة هشتم تا سيزدهم هـ .ق. عاشورا به روايت‌ نقاشي‌هاي قهوه‌خانه‌اي و پرده‌هاي قلمكار نقاشي. مجموعه تابلوهاي نقاشي تك چهره‌هاي رجال قاجار و جنبش مشروطيت. نسخه و قطعات خطي كلام الله مجيد، احاديث و ادعيه. برگزيدة اثار خوشنويسان از قرن هشتم تا سيزدهم هـ .ق. نگارگري ايراني از قرن نهم تا 13 هـ .ق. زري باقي از دورة صفويه تاكنون. آثار شكسته‌نويسي خوشنويسان متقدمين. آثار شكسته‌نويسي خوشنويسان معاصر اصفهان. پرده‌هاي رودوزي سنتي از دوران صفويه و قاجار. سفالينه‌هاي دوران اسلامي .